De voorbije zomers hebben ons met de neus op de feiten gedrukt: onze watervoorraden slinken. Het peil van rivieren en grondwater stond jaar na jaar laag. En in de winter slaagden regenbuien er niet in om de watervoorraden aan te vullen. Dat leidde tot aanhoudende droogte in de natuur en bezorgde onze drinkwatermaatschappijen kopzorgen. Die zijn immers afhankelijk van grond- en oppervlaktewater.
Een versnellende factor is de klimaatverandering. Die zorgt voor extremer weer: droge periodes worden nog droger en als het regent valt er meer water op korte tijd. Waterexpert Patrick Willems, hydroloog aan de KU Leuven, verklaart hoe dat komt: “We zien de laatste jaren zowel meer droogte als meer overstromingen in België. Dat lijkt tegenstrijdig, maar is het niet. Door het broeikaseffect bevat onze atmosfeer meer waterdamp en zijn wolken minder snel verzadigd. Omdat de wolken meer water kunnen opnemen, regent het minder snel, maar krijgen we wel intense regenperiodes zodra het regent.”
Het regent heel veel in België. Hoe kunnen we dan een tekort aan water hebben?
In België regent het regelmatig, maar we slagen er niet goed in om dat regenwater vast te houden en in de bodem te laten infiltreren. Van alle regen die valt, stroomt ongeveer 60 procent naar de zee. Hoe komt dat? “België is kampioen in verharding”, zegt Patrick Willems. “We maken massaal gebruik van asfalt, beton en klinkers, waar geen water in kan doordringen. Was in de jaren 70 nog 4 à 5 procent van het Vlaamse grondoppervlak verhard, dan spreken we vandaag al over 16 procent. Elke dag komt er in Vlaanderen 3 hectare aan verharding bij.” Door die verharding stroomt het regenwater naar de riolering en naar beken en rivieren, in plaats van in de bodem te sijpelen.
Gebruiken we te veel leidingwater?
Niet meer dan mensen uit onze buurlanden, zo blijkt. Toch moeten we in droge periodes zuinig zijn met drinkwater, net om de drinkwaterproductie niet in het gedrang te brengen. Patrick Willems: “Anders dan Nederland, dat veel drinkwater produceert uit de Rijn en opslaat in het IJsselmeer, hebben we in België geen grote aanvoerrivieren. Ongeveer 40 procent van ons drinkwater is afkomstig uit het Albertkanaal, dat gevoed wordt door de Maas. We hebben in Vlaanderen te weinig water om in onze eigen drinkwaterproductie te voorzien en zijn daardoor afhankelijk van de buurregio’s. Dat is een kwetsbaarheid waar we op kunnen inspelen door regenwater beter op te vangen.”
“Wat ook meespeelt is dat we in België enkele regio’s hebben die veel water vragen, bijvoorbeeld voor de landbouw, de voedings- en chemische nijverheid. Dat zorgt in ons land voor een hoge waterstress en verklaart voor een deel waarom ons land op het vlak van droogte een van de kwetsbaarste regio’s van Europa is.
Wordt onze waterschaarste alleen nog maar groter?
Als we niet ingrijpen: ongetwijfeld. De klimaatverandering speelt de rol van katalysator in deze problematiek. “De komende eeuw zullen we in de winter gemiddeld meer regen krijgen, maximaal 30 procent meer tegen 2100. Die regen komt in de vorm van intensere buien, wat niet gunstig is voor de bodeminfiltratie. De zomers worden een pak droger: in het ergste geval zal er tegen 2100 de helft minder water vallen dan vandaag. De onweersbuien in de zomer worden intenser. Op die manier zullen we, als we niets doen, met grote tekorten kampen. En dat zal rampzalige gevolgen hebben voor de natuur, ons drinkwater, landbouw, industrie, de scheepvaart, enzovoort”, zegt Patrick Willems.
Kunnen burgers het tij helpen keren?
Liefst 8 procent van de Vlaamse ruimte bestaat uit tuinen, waar ieder op zijn manier een verschil kan maken door niet te verharden – of zelfs te ontharden – en door regenwater op te vangen en in de mate van het mogelijke te laten infiltreren. Een regenwaterput installeren en het regenwater hergebruiken voor de wasmachine, het toilet of de tuin, maakt volgens Patrick Willems het grootste verschil. “Door water te hergebruiken kan je per persoon makkelijk 40 tot 50 liter water per dag besparen. Als één Vlaming dat doet heeft dat weinig impact, maar met zijn allen is het effect accumulatief. Vanuit dat opzicht kunnen de 400.000 vennoten van CERA in De Waterbrigade een belangrijke rol spelen: door zelf een steentje bij te dragen, maar ook door anderen te inspireren om te ontharden en regenwater te hergebruiken en te laten infiltreren. Als je alle regenwaterputten in Vlaanderen samentelt, kom je op een totaalvolume van 13 miljoen kubieke meter water. Dat is een enorm groot bufferbekken, dat we nog beter moeten aanwenden.”
Beseffen we ten volle hoe groot dit probleem is?
Vaak zien we pas in hoe groot een probleem écht is, als het te laat is, meent Patrick Willems. “We zijn nu eenmaal een ‘regenland’ en er komt nog altijd water uit de kraan waar en wanneer we dat willen. Het enige voordeel van de voorbije droge zomers is dat mensen zich steeds beter bewust zijn van de waterschaarste in ons land. Het is beter om een catastrofe in de toekomst te vermijden en nu al in te grijpen: dat is niet alleen beter voor de natuur, maar ook goedkoper voor onze maatschappij. Als we 10 à 20 procent meer regenwater kunnen vasthouden, krijgen we de waterproblematiek onder controle. Dat lijkt een klein cijfer, maar het vraagt enorme inspanningen van iedereen: bedrijven die hun afvalwater zuiveren, burgers die een regenwaterput gebruiken, overheden die onverharde parkings en waterdoorlaatbare wegen aanleggen … Prioriteit nummer één is regenwater opvangen. Dat moet deel uitmaken van het beleidskader, maar ook van ieders mindset.”
Lees ook het andere experteninterview
Videoreportage
Bekijk hieronder de videoreportage met Patrick Willems.
