“A room with a view”
De busrit van Turnhout naar ‘s Hertogenbosch is snel vergeten want bij aankomst in de Verkadefabriek – onze plaats van afspraak - worden we meteen getrakteerd op een Bossche bol* met koffie en thee. Na deze warme ontvangst schuiven we aan voor de eerste toelichting.
“De coöperatie is een soort van roman, a room with a view waarin twee karakters samenvloeien, namelijk een strakke dame en een non-conformist die zijn eigen pad volgt. Wanneer beide elkaar ontmoeten op vakantie in Zwitserland, krijg je een prachtig huwelijk.”
Met deze poëtische woorden maken we kennis met Wilbert van den Bosch van NCR Nederland, het centrum van het debat over coöperatief ondernemen in Nederland. De ingrediënten van een gezonde coöperatie worden meteen duidelijk in de verf gezet: “Je hebt bevlogen mensen nodig met ideologie, maar ook mensen die met hun voetjes op de grond staan, met een calculatieve betrokkenheid.” Meteen wordt een verschil aangehaald tussen recent opgerichte coöperaties versus coöperaties met veel diepere wortels. De nieuwe kenmerken zich vooral door hun sterke ideologie, dezen met een ouder historisch besef teren dan weer op hun sterke managementskills. “De coöperatie is aldus een vereniging met een bedrijf. Op een gegeven moment besluit een groep mensen om samen een gemeenschap te vormen waarmee ze willen ondernemen. En dat doen ze volgens 7 grote ICA principes”.
Maar… wat als er spanning ontstaat tussen het belang van de leden en het belang van de groep? “Zonder wrijving is geen glans,”
vat van den Bosch met de glimlach samen. “Werk maken van cohesie in je groep, is een permanente opdracht. Het is niet zo simpel, voortdurende waakzaamheid is zeker nodig.”
Er is dus nog veel te leren? “Luister”, gaat van den Bosch verder, “De mensheid ontstond pas 200.000 jaar geleden, pas 300 jaar kennen we democratie. Dat betekent dat we nog maar in de coöperatieve kleuterschool zitten. Dus ja, er is nog veel te leren, die complexiteit moet je gewoon accepteren. “
Slechts de helft van de ondernemingen, lid van NCR zijn nog agrarisch. Begrijpen we hieruit dat de coöperatie ook mogelijkheden biedt voor niet-traditionele domeinen? “Er wordt wel eens gezegd dat elke generatie zijn eigen coöperatie ontwikkelt. Momenteel is een tweede coöperatiegolf aan de gang. De coöperatie is dus zeker niet iets oud en stoffig, ze krijgt elke dag nieuwe betekenis en andere vormen, denk maar aan de verzekeringsbranche, transport & logistiek, zorg en energie.”
Coöperatief ondernemen in de zorg: het schoonmaakbedrijf van onderuit georganiseerd
Remmelt Schuuring had tot 2010 een traditioneel schoonmaakbedrijf. Hij stelde vast dat alles erg hiërarchisch liep, dat de mensen voor een laag inkomen werkten, geen opleiding kregen, veel tijdens de avonduren actief waren en aldus sterk in de anonimiteit werkten. Schuuring: “Ik ben daar mee gestopt. Waanzin was dat. Je hoeft de mensen echt niet te vertellen wat ze moeten doen. Ze weten dat helemaal zelf.”
Vanuit een filosofie die uitgaat van vertrouwen ontstond de werknemerscoöperatie Schoongewoon. Schuuring:
“Bij Schoongewoon zijn schoonmakers eigenaar van het bedrijf en beslissen ze zelf hoe ze het werk aanpakken. We keep it simple. Onze mensen ondertekenen een arbeidsovereenkomst met zichzelf en besturen als eigen ondernemers. Dat is een belangrijke basis voor mensen om zich goed te voelen en met trots en fierheid aan het werk te zijn.”
Aangezien mensen vaak uit traditionele bedrijven doorstromen, is het voor nieuwe coöperanten in het begin vaak wat wennen om plots te gaan samenwerken en zelf het werk te organiseren. “We vinden het dan ook belangrijk dat nieuwe mensen tijd krijgen om te switchen naar onze visie, eigenlijk een nieuwe mindset”. En dat heeft heel praktische gevolgen. “Inderdaad, aangezien er geen managers meer zijn, moeten ze bijvoorbeeld zelf hun vervanging regelen als ze ziek zijn of verlof willen nemen. Dat heeft als effect dat we ruim onder de 1% aan ziekteverzuim tellen. Als iemand zich ziek meldt, dan vertrouwen we erop dat deze persoon ook echt ziek is en terugkomt als hij beter is. Het gedoe met bewijsmateriaal van de dokter slaan wij gewoon over.”
Hebben mensen dan toch niet de neiging om ‘natuurlijke’ managers aan te stellen? “Dat risico zit er natuurlijk in.”, verduidelijkt Schuuring. “Daarom tellen onze coöperaties maximaal 20 à 25 mensen, groter wordt te ingewikkeld. Om de coöperaties coöperatie-klaar te maken hebben we ook een moederbedrijf Gewoondoen opgericht dat geen winst mag maken, maar wel bijvoorbeeld de administratie regelt en het gedachtengoed beheert.” En als er samenwerkingsproblemen zijn? “Dan worden die op de gang opgelost en dat werkt prima”, besluit Schuuring.
Zorgzaam voor elkaar in Hoogeloon
Wanneer onze roze bus neerstrijkt in het dorpje Hoogeloon, een kerkdorp van de gemeente Bladel, met amper 2.200 inwoners, kijken de tuinmannen in de straat nieuwsgierig op. Je ziet ze denken: “Ah weer veel belangstelling voor de eerste zorgcoöperatie van Brabant en Nederland.”
Ouderen, chronisch zieken en personen met een beperking, mogen gerust zijn in Hoogeloon, ook bij een toenemende zorgvraag. Hun dorp beschikt over een totaalpakket van goede woningen, welzijnsvoorzieningen, diensten en faciliteiten opdat iedereen er kan blijven wonen. Dat is niet overal zo en dat is ook niet altijd zo geweest in Hoogeloon.
In een van de twee grote dorpshuizen van het dorp, ontmoeten we Ad Pijnenborg, mede-initiatiefnemer die in 2005 de zorgcoöperatie Hoogeloon oprichtte. Na een warme welkom, start Ad zijn verhaal met een terugblik naar eind vorige eeuw. “In Nederland heeft de ontwikkeling van de zorg een duidelijke omslag gekregen eind vorige eeuw: alles moest professioneler en organisaties werden kolossaal groot met heel wat wetten en regels. De afstand tussen professionals en cliënten groeide. Met een 60-tal actieve senioren in het dorp zijn we daarom gaan samenzitten en gaan nadenken. Na heel wat overleg met de ouderen, maar ook met zorgaanbieders, de gemeente… en dankzij een belangrijke startsubsidie van de provincie werd in 2005 een dorps- en buurtcoöperatie opgericht. We waren vertrokken.”
Intussen telt deze coöperatie een 250-tal leden en groeide het burgerinitiatief uit naar een bedrijf met 25 personeelsleden. Leden kunnen aansluiten bij een eetgroep, een beroep doen op dagbesteding, op gesprek gaan bij de wijkzuster, hun tuin laten onderhouden en allerhande hulpmiddelen uitlenen zoals bvb rolstoelen. In “de villa” van het dorp wonen ook 14 mensen met dementie. Coöperanten betalen een symbolische bijdrage van 20 euro per jaar, parallel lopen er verschillende financieringssystemen al dan niet door elkaar via gemeente, zorgverzekeraars en overheid. Ook zijn er aparte vergoedingen voor de faciliteiten afhankelijk van het inkomen van de cliënt. “Administratief een bron van ellende”, aldus Pijnenborg. “Maar de bereidheid om elkaar weer te helpen, is zo helemaal terug en dan nog wel in een modern jasje. En van een goed sociaal klimaat profiteren alle inwoners.”
Naast een herwonnen solidariteit vallen nog wel meer positieve effecten op in Hoogeloon. De vraag die men zich stelt is steeds: wat is aanvullend nodig? Het vraaggerichte staat in contrast met de aanbodgerichte aanpak van de klassieke zorgaanbieders. Ad Pijnenborg: “Heel concreet zullen onze zorgverleners niet enkel een gesprek voeren met de cliënt, maar de hele context in het zorgvraagstuk betrekken. De vraag die op tafel komt is: Hoe kunnen wij u ondersteunen opdat u met uw steunstructuur (familie) verder kunt? Deze visie is het grootste succes van de zorgcoöperatie. De zorg wordt minder duur wanneer de zorg flexibel verdeeld wordt tussen professionals en mantelzorgers. Familieleden zijn bijvoorbeeld zelf nog bereid om de was doen of het appartement poetsen.”
Aangezien Hoogeloon een coöperatie voor het dorp is, dienen leden ook in het dorp te wonen. Twee keer per jaar komen de leden samen in een ledenvergadering. Daar bepalen ze het beleid van de coöperatie. De leden benoemen het bestuur die het beleid uitvoert en verantwoording aflegt aan de leden.
Slimmer leven dankzij maatschappelijke uitdagingen, technologie en samenwerking
Ook in Nederland staat de gezondheidszorg voor heel wat uitdagingen. Mensen worden ouder, willen zo lang mogelijk zelfredzaam zijn, mondigere burgers onderhouden graag hun sociale contacten en voeren de regie van hun eigen leven. We evolueren meer van een intra- naar een extramurale zorg. Tel daarbij een afnemende capaciteit aan arbeidskrachten op de arbeidsmarkt om hieraan te voldoen, en het is duidelijk dat we ons anders dienen te organiseren.
Meteen is de aanleiding samengevat waarom de Coöperatie Slimmer Leven 2020 werd opgericht. Programmamanager Marcel de Pender verduidelijkt: “Wij willen technologische innovaties aanmoedigen en ontwikkelen die slim inspelen op de actuele uitdagingen en veranderingen in onze maatschappij. In de regio Brainport - het hart van Zuidoost-Nederland - werken de leden van de Coöperatie Slimmer Leven 2020 aan een gezamenlijke ambitie: het realiseren van significante doorbraken in zorg, wonen en welzijn met inzet van innovatieve technologie en eHealth-toepassingen. Dit zijn toepassingen onder meer op het gebied van domotica, zorg op afstand en apps en diensten voor de (zelf-) management van de zorg.”
De coöperatie blijkt als samenwerkingsmodel het perfecte vehikel om deze ambitieuze doelstellingen te realiseren. Binnen de coöperatie slaan zorgorganisaties, professionele netwerken, woningbouwcorporaties, zorgverzekeraars, bedrijven, kennisinstellingen, overheden én eindgebruikers de handen in elkaar. Inmiddels zijn zo’n 70 organisaties aangesloten.
En dat lidmaatschap houdt ook heel wat engagement in. De Pender: “Iedereen uit het natuurlijke gebied kan lid worden, maar er moet wel een win-win zijn. Het jaarlijks lidgeld van 5.000 euro dient om de basisfunctie van de coöperatie te bekostigen. Daarnaast financieren de leden ook projecten – meestal in groepjes van 4 - waarvan ze de resultaten delen met de andere leden van de coöperatie. Deze groepjes vinden elkaar vaak spontaan, maar kan ook dankzij een formele rol van de coöperatie tot stand komen.”
De kracht van de coöperatie is dat alle leden de burger centraal stellen, dat is het gemeenschappelijke doel. Door ontmoeting op thematische netwerkevents ontstaat kruisbestuiving en synergie tussen de leden en hun specifieke kennis. Zo ontstaan innovatieve projectideeën binnen de programmalijnen van Slimmer Leven 2020.
ZorgRondom: “we zijn gaan stoeien met de eisen van de gemeente”
Op 26 september 2016 is de eerste stap gezet voor de Coöperatie ZorgRondom Zuidoost Utrecht. Die dag ondertekenden oprichters Yvonne Bonting en Nelleke Klein Roseboom de statuten. Op 1 januari 2017 startte de coöperatie met een aanbod in zorg, welzijn en gezondheid. Hiermee is ZorgRondom meteen de jongste coöperatie die de Coop Tour onder de loep nam.
We starten met een update jeugdzorg in Nederland. Yvonne Bonting: “Sinds 2014 zijn er grote veranderingen doorgevoerd in de jeugdzorg. Het komt er op neer dat de overheid de zorg voor kinderen van 0 tot 18 jaar heeft overgedragen aan de gemeenten. De gemeenten wilden graag in zee met zelfstandige ondernemers om die taken op te nemen. Maar krijg al die mensen maar eens in beeld he? Vanuit die behoefte is onze coöperatie ontstaan.”
Dat roept op tot enkele vragen natuurlijk, waar Yvonne Bonting graag op ingaat.
Welk voordeel biedt een coöperatie tegenover een platform? “Een platform biedt natuurlijk ook gespreksmogelijkheden, maar we wilden graag naar buiten treden als één bedrijf, met een bestuur en leden. Een coöperatie biedt hiervoor meer ontwikkelingsmogelijkheden.“
En dus heeft de gemeente een contract met de coöperatie? “Onze kinder- en jongerentherapeuten sluiten zich aan bij de coöperatie ZorgRondom die elk jaar een nieuw contract met de gemeente afsluit. De gemeente betaalt de coöperatie. De coöperatie betaalt de zelfstandige ondernemer. De klant betaalt enkel als er geen verwijzing is door een arts. Klanten uit andere dan de 5 contractueel verbonden gemeenten moeten ofwel zelf betalen ofwel trachten een contract met hun gemeente te maken. Op die manier leeft dan ook meteen de verwachting om ons concept uit te breiden.”
En aan welke plichten dient een lid te voldoen? “Leden doen een bijdrage op het moment dat ze klanten krijgen via de coöperatie. 10% van hun tarief dragen ze af aan de coöperatie. Die middelen dienen voor administratie. Verder wordt geen financiële investering van hen verwacht.”
Bestaat de kans dat dezelfde verloningsschaal wordt toegepast voor alle profielen in de coöperatie? “Nu is dat inderdaad niet het geval, maar het lijkt ons ook geen optie in de toekomst. Het verschil in opleiding en de investering in die opleiding is te groot. Ook de hulpvragen en klachten situeren zich op een ander niveau.”
Kunnen de leden ook nog activiteiten doen naast de coöperatie? “In principe wel. Eigenlijk is onze coöperatie een soort van dispatching, een noodzakelijke tool om de zichtbaarheid van onze mensen te vergroten richting gemeente.”
Disruptie in de zorg: word je eigen werkgever en verleen meer zorg voor hetzelfde geld
“De samenleving zal er totaal anders gaan uitzien, als wij onze doelen bereikt hebben. Wij willen de gevestigde orde doen verdwijnen. Het is hoog tijd voor nieuwe ambities, meer verdienen en een betere carrière. De boodschap is: word je eigen werkgever!”
Met zo’n uitspraken heeft Peter Geilen van Zorg & Co meteen de aandacht van zijn publiek – actief in zorg en welzijn - te pakken. Zorg & Co is een samenwerkingsverband van zelfstandige zorgverleners, die liever niet alleen willen ondernemen. Zorg & Co ondersteunt hen op diverse vlakken zoals opleiding, administratie, vervanging en verzekering bij ziekte, innen van facturen, … . Zo kan de zelfstandige zorgverlener zich volledig focussen op de essentie van zijn activiteit. Vanuit de coöperatieve gedachte ‘samen sta je sterker’ stelt Zorg & Co zich als doel bij veranderingen in de sector oplossingen te vinden om voor al haar leden de omzet en opdrachten in de zorg te behouden of te creëren.
Zorg & Co werd opgericht in 2005 en telt inmiddels zo’n 300 leden. De eerste zes jaar, draaide de coöperatie op verlies. De schuld liep zelfs omhoog tot 2.1 euro. De overtuiging dat iedereen recht heeft op toegankelijke zorg tegen de laagste prijs, hield hen recht. Ze gaven het verhaal kans om te groeien en dat gebeurde.
Peter Geilen: “In Nederland is het zo dat een zelfstandige tegen lagere kosten meer kan overhouden of voor hetzelfde geld MEER zorg kan verlenen. De uren van onze zelfstandigen duren in feite 90 minuten. Het systeem dat we vandaag kennen is op solidariteit ontstaan, denk aan de pensioenfondsen, loondoorbetaling, wetgeving die onze zorg bekostigd… Vandaag loopt dit systeem vast door de vergrijzing en de onhoudbaarheid van de financiering van de sociale zekerheid. Wie 10 euro verdient, kost 20 à 25 euro. Dat kan de markt niet meer betalen.”
De coöperatie Zorg & Co heeft een andere formule. Ze biedt een hoger netto inkomen, betere sociale verzekeringen, vergelijkbare kosten als loondienst-collega’s en minder overheadkosten als de werkgever. Geilen: “De leden betalen een contributie van 150 euro per jaar en daarbovenop voor de dienstverlening 5 tot max. 15%. Onze winst investeren we in toekomstige opdrachten voor de leden. We focussen hierbij op ouderenzorg, gehandicaptenzorg, jeugdzorg, geestelijke gezondheid, persoonlijke begeleiding en dagbesteding.”
Hoe kan er zorggarantie geboden worden met dit systeem? “We werken in kleine teams van altijd dezelfde 4 à 5 mensen. De verantwoordelijkheid om zorg te leveren is vaak hoger dan het organiseren van je coöperatie. Wij werken met ondernemers. Bij ziekte of last minute problemen zijn er altijd mensen beschikbaar om je dienst op te vangen. Onze mensen hebben de juiste spirit. Dat zijn basale spelregels en ze zorgen voor een zelfreiniging van de coöperatie.”
De mening van de deelnemers over de Coop Tour: “Verschillende invalshoeken door verschillende sprekers – kort op de bal, overgave en passie – inzicht rond de vele mogelijkheden van een coöperatie – het netwerken en het samen nadenken over mogelijke samenwerkingsmodellen was minstens zo boeiend als de inhoud – het belang om soms te breken met de klassieke regeltjes –zet aan tot nadenken - praktische tips over de beren die je soms tegenkomt op je weg – heel divers en uitgebreid… “
Kortom, een boeiende tweedaagse met op-de-coop-toe een heel fijne groep. Wil jij ook graag eens deel uitmaken van de Coop Tours van Cera? Abonneer je dan op de nieuwsbrief. Dan krijg je onze uitnodigingen zeker en vast rechtstreeks in je mailbox!
Verslag in PDF-formaat.
Een impressie van vorige Coop Tours naar onder meer Mondragon, Québec en Duitsland.
