Net op het moment van ons bezoek werd het nakende faillissement van Fagor Electrodomésticos, een onderdeel van Fagor en producent van huishoudtoestellen, nieuws. Een bevestiging dat coöperaties geen sociaal-economisch wondermiddel of sprookje zijn, maar ondernemingen die opereren in de vrije markt. Door de formele solidariteit en samenwerking tussen de verschillende Mondragon-coöperaties heeft men nog enkele jaren geprobeerd het levenseinde van Fagor Electrodomésticos te verlengen, maar het werd sociaal-economisch onverantwoord. Het is niet omdat coöperaties beter bestand zijn tegen de crisis, dat ze er immuun voor zijn. De eerste prioriteit bij Fagor is nu reallocatie. Meer dan 200 personen kregen zo al een nieuwe arbeidsplek, maar voor de anderen is het zoeken naar een oplossing: extra vorming, brugpensioen, enz.
Na vier intense dagen waarin we met verschillende Mondragon-coöperaties kennismaakten, kregen we min of meer zicht op deze groep. Enkele indrukwekkende cijfers:
-
30.000 werkers-vennoten elk goed voor een initieel kapitaal van 15.000 euro
-
80.000 werknemers wereldwijd, 66.000 in Spanje, 35.000 in Baskenland waarvan 50 % in retailen 45 % in industriële activiteiten
-
120 verschillende coöperaties in vier sectoren: industrie, retail, financieel en R&D.
-
14 miljard euro omzet in 2012
-
650 leden in Algemene Vergadering van MCC
-
maximale loonspanning: 1/6, onder meer CEO’s van supermarkt Eroski en bank Laboral Kutxa
De doelstelling van de Mondragón Co-operative Corporation (MCC) staat zwart op wit in haar missie: “… to create wealth within society through entrepreneurial development and job creation, preferably membership-jobs in co-operatives.”
De eerste Mondragon-coöperatie startte in 1956 en groeide als MCC uit tot een ondernemende submaatschappij gestoeld op vier belangrijke poten:
-
Vorming en onderwijsinstellingen
”To democratize power, we have to socialize the knowledge”. Een van de strijdpunten van pater Arizmendiarrieta. MCC heeft, naast verschillende lagere en middelbare scholen, haar eigen universiteit: Mondragon Universtity. En uiteraard is dit een coöperatie! Er zijn drie vennotengroepen: werkers, studenten en bedrijven met elk vier zitjes in de Raad van Bestuur. Sinds enkele jaren kunnen studenten er een heelinteressant programma volgen: LEINN. Onder het motto ‘learning by doing’ volgen de studenten niet langer les, maar ontwikkelen ze met een groepje hun eigen coöperatie, meestal in het buitenland. Ondernemerschap wordt gestimuleerd.
-
15 R&D centra
Geen jobcreatie zonder innovatie. Het reisverslag van het eerste bezoek aan Mondragon met een Coop Tour (voorjaar 2013) gaat dieper in op samenhang tussen de vier poten en voornamelijk op innovatie, met onder meer een voorstelling van het R&D-raspaardje: Ikerlan.
-
Een eigen socialezekerheidssyteem: Lagun Aro
Samenwerking en sociale verantwoordelijkheid zijn twee van de vier kernwaarden binnen MCC. Dat solidariteit geen loos begrip is, bewijst hun eigen socialezekerheidssyteem Lagun Aro: een tweedegraadscoöperatie met de coöperaties als vennoten. De werkers-vennoten droegen tot nu toe 36% van hun brutoloon af aan Lagun Aro. Van dit totale budget werd tot nu toe 2% gebruikt voor werkloosheidsgerelateerde uitgaven. Immers, als er bij een bepaalde coöperatie te veel werkers-vennoten zijn, wordt allereerst bekeken of zij niet bij een andere coöperatie kunnen werken : herallocatie. Lagun Aro garandeert dan dat zij hun initiële loon kunnen behouden. Als dat even niet kan, zetten ze in op vorming en behoud van loon van minstens 80 %. Door de moeilijkheden bij Fagor verwachtte men dat de individuele bijdrage van het brutoloon zal stijgen tot 40 %. Hierover beslist de Algemene Vergadering van Lagun Aro.
-
De bank: Laboral Kutxa
De geschiedenis van deze bank startte in 1960. Op dat moment waren er vier coöperaties die kapitaal nodig hadden. Pater Arizmendiarrieta had er veel energie voor over om de anderen te overtuigen dat ze ook hiervoor het heft in eigen handen moesten nemen. En uiteraard opnieuw met een mooie spreuk: ‘savings or suitcase’. Leg uw spaargeld samen om een bank op te richten of zoek uw geluk ergens anders. Het belang van kapitaal wordt ook in deze niet-kapitalistische groep duidelijk. Caja Laboral, zoals deze bank initieel
heette, had oorspronkelijk twee divisies: kredieten en ondernemerschap. Vandaar dat zij tot 1991 de paraplu was voor alle coöperaties onder de naam ‘Cooperatives of Caja Laboral’. De primaire doelstelling van deze bank is duidelijk: kredietverlening voor de Mondragon-coöperaties. Dit uit zich ook in hun vennotengroepen: de werkers-vennoten van de bank en uiteraard de coöperaties. Vorig jaar fuseerde de bank met een andere bank tot Laboral Kutxa. Dit heeft uiteraard tot veranderingen geleid, niet in het minst
wat governance betreft. Er kwam nog een derde vennotengroep bij: particuliere cliënten-vennoten. Zij krijgen wel een mooie interest op hun ingebrachte spaargelden, maar geen dividend. Ook de zeggenschap wijzigde: van ‘1 man 1 stem’, naar ‘1 aandeel 1 stem’. De bank beseft dat ze de zeggenschapsrelatie van coöperaties goed moet monitoren.
Maar dit bewijst ook dat de 120 coöperaties samenwerken, maar onderling verschillend kunnen zijn. Het is hun missie die hun bindt.
Wij zijn er in elk geval van overtuigd dat zij deze missie volop nastreven. Dat uit zich onder meer in de winstverdeling die afgesproken is op groepsniveau en dus door
iedereen gevolgd wordt.
Van de brutowinst:
draagt de coöperatie 10% af aan het MCC Investment Fund (dat dient om te investeren in nieuwe coöperaties en jobs), 2% aan R&D en 2% aan het Solidariteitsfonds;
betaalt de coöperatie 10%belastingen. Het Baskenland, dat fiscaal autonoom is, kent een vennootschapsbelasting van 28,6% (versus 35% in Spanje). Coöperaties die 10% van hun winst aan een bepaald maatschappelijk project geven en minstens 20% reserveren, krijgen een verlaging tot 20%. De belasting bedraagt zelfs amper 10% op voorwaarde dat minstens 80% van de personeelsleden ook vennoot zijn. Spanje nam deze regelgeving trouwens over.
Van de nettowinst:
geeft de coöperatie 10% aan een maatschappelijk doel (wetgeving);
reserveert de coöperatie gemiddeld 50%;
dient het resterende als dividend, maar dit wordt wel gekapitaliseerd!
We sluiten dit reisverslag graag af met enkele feiten, citaten en wijsheden uit Mondragon:
'Macht of zeggenschap kan nooit losgekoppeld worden van het nemen van risico in de coöperatie. Bij uitbreiding in elke onderneming of organisatie.'
'Democracy, once accepted nobly, leads in itself to discipline, responsibility and the establishment of solidarity’.
Dit uit zich onder meer in het aanvaarden van jaarlijks variabel loon, dus ook minder, niet-betaald avond- en weekend-werk, enz. Overuren werden wel gecompenseerd via een individuele ‘urenbank’."
'Als twee groepen evenveel macht hebben, moet je er wel uit geraken', dixit Eroski, waar dat het geval is voor werkers-vennoten en cliënten-vennoten).
'Een bedrijf zonder werknemersparticipatie is geen modern bedrijf. Arbeid moet de macht hebben, kapitaal is enkel een productiefactor.'
'Profit is just a tool to develop new cooperatives and tools.'
Algemene governancestructuur: de Algemene Vergadering (AV) bestaat uiteraard uit alle vennoten. Bij de meeste van de 120 coöperaties zijn dit enkel werkers-vennoten, maar dit kunnen er ook enkele andere zijn, cfr. voorbeelden supra. De AV kiest de Raad van Bestuur, die op zijn beurt opnieuw de CEO, ook een werker-vennoot, kiest. De CEO vult verder zelf het personeel in.
Twee grote uitdagingen die de Mondragon-leden zien voor zichzelf:
-
hoe de vennotenbetrokkenheid verhogen, voornamelijk voor de 'blue collar worker';
-
hoe buitenlandse dochterbedrijven coöperatief maken.
Hierop alluderend: "This isn't paradise, we are no angels, but we don't exploit people."
